بازار خودروی آفریقا زیر ذره بین ؛ استثمار نوین آفریقا با خودروسازان رقم می‌خورد؟
اگر از بسیاری از مردم بپرسند با شنیدن نام آفریقا چه واژه‌هایی به ذهنشان می‌رسد، احتمالاً با پاسخ‌هایی همچون برده‌داری، استعمار و ظلم مواجه می‌شوید و آشنایی زیادی با بازار خودروی آفریقا ندارید.
اما در این گزارش، قصد داریم نگاهی متفاوت داشته باشیم؛ نگاهی به بازاری بکر، سرشار از فرصت و ثروت که سال‌هاست به نفع سایر کشورها مصادره شده است. این بار، ابرقدرت‌ها و بازیگران جهانی با پرچم صنعت خودروسازی قصد ورود دوباره به این قاره را دارند؛ این‌بار نه با غارت آشکار، بلکه با فروش خودرو!
بازار خودروی آفریقا زیر ذره‌بین اهل فن
با جمعیتی بالغ بر ۱.۵ میلیارد نفر، آفریقا همچنان در بسیاری از حوزه‌ها در مراحل ابتدایی توسعه قرار دارد. یکی از این حوزه‌ها، بدون تردید، صنعت و بازار خودرو است. برای درک بهتر، کافی است بدانید که نسبت خودرو به جمعیت در آفریقا به‌مراتب کمتر از میانگین جهانی است؛ در حالی‌که در آلمان به ازای هر دو نفر یک خودرو وجود دارد، در بسیاری از کشورهای آفریقایی این نسبت به یک خودرو برای هر ۱۵ نفر می‌رسد.
این آمار، گواهی بر وجود تقاضای بالقوه عظیم در این بازار است. با گسترش پلتفرم‌های ارتباطی، مردم آفریقا نیز به‌خوبی از وضعیت زندگی در سایر نقاط جهان مطلع‌اند و آن‌ها نیز خواهان خودروهایی به‌روز و با کیفیت هستند. بر این اساس، حاکمیت‌ها موظف‌اند بستر لازم را برای حضور سرمایه‌گذاران و خودروسازان مهیا کنند.
در حال حاضر، سالانه حدود یک میلیون و ۵۵۰ هزار دستگاه خودروی نو در این قاره به فروش می‌رسد؛ اما خودروهای دست دوم وارداتی رقمی بین ۶ تا ۷ میلیون دستگاه را شامل می‌شوند. به‌عبارتی، خودروهای کارکرده چهار تا ۴.۵ برابر خودروهای صفر در این بازار حضور دارند. این نسبت نشان می‌دهد که رشد واقعی بازار هنوز آغاز نشده و قاره سیاه، تشنه خودروهایی با کیفیت و قیمت مناسب است.
تولید، مونتاژ یا واردات ؛ مسأله این است!
۱.غلبه خودروهای دست دوم: ستون فقرات بازار
واردات خودروهای کارکرده، تاکنون نقش مهمی در حفظ جریان حمل‌ونقل در جاده‌های آفریقا ایفا کرده است. البته با گذر زمان و تلاش کشورها برای بهبود استانداردهای ایمنی و زیست‌محیطی، محدودیت‌هایی بر این واردات اعمال شده‌اند. برای نمونه، در کنیا واردات خودروهای دست دوم با عمر بیش از ۸ سال ممنوع است؛ سیاستی که ترکیب بازار و کیفیت خودروها را متحول کرده است.
بیش از ۸۰ درصد خودروهای در حال تردد در آفریقا، کارکرده‌اند و عمدتاً از کشورهای اروپایی، ژاپن و آمریکا وارد می‌شوند. خودروهایی مانند تویوتا کرولا (مدل‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۲) از ژاپن یا بی‌ام‌و سری ۳ (E46 افسانه‌ای ما ایرانی‌ها) از آلمان، از جمله مدل‌های پرطرفدار هستند. قیمت مناسب و در دسترس بودن، از دلایل اقبال مردم به این خودروهاست. با این حال، مشکلاتی چون کمبود قطعات یدکی و نبود خدمات پس از فروش، چالشی جدی برای تداوم این مدل مصرف محسوب می‌شوند.
۲. یک حمله برنامه‌ریزی شده با رمز چین، چان، چونگ
برندهای چینی نظیر BYD، چری، جیلی، فاو و گریت‌وال، با بهره‌گیری از قیمت رقابتی، شرایط مالی منعطف و تطبیق فنی محصولات با شرایط جاده‌ای آفریقا، جایگاه قدرتمندی به دست آورده‌اند. برای نمونه، BYD در مصر مونتاژ انجام می‌دهد، چری در نیجریه فعالیت دارد و گریت‌وال در کنیا خط تولید راه‌اندازی کرده است.
خودروهای اقتصادی و برقی چینی، به‌ویژه در قشر متوسط رو به پایین، محبوبیت زیادی یافته‌اند. در کنار آن، چین با اعطای وام‌های کلان و اجرای پروژه‌های بزرگ زیرساختی، کشورهای آفریقایی را به خود وابسته کرده است؛ به‌طوری‌که حتی اگر بخواهند، به‌سادگی نمی‌توانند از این وابستگی رهایی یابند.
۳.مونتاژ محلی: استراتژی مقاوم‌سازی صنعت
حاکمان کشورهای آفریقایی در دیدگاه به صنعت مونتاژ، شباهت زیادی به همتایان خاورمیانه‌ای خود، به‌ویژه در ایران دارند. آن‌ها نیز مونتاژ را راهی برای انتقال دانش فنی، کاهش هزینه‌ها و ایجاد اشتغال می‌دانند؛ اما در عمل، نگاه آن‌ها به این استراتژی بیشتر شبیه به یک مأموریت نظامی است تا یک طرح توسعه صنعتی! هدف نهایی آن‌ها، یادگیری سریع فناوری و قطع وابستگی کامل به خارجی‌هاست.
نتیجه عملکرد آفریقاییه نیز کاملا مشابه ایران شد و جالب‌تر آن‌که مسکن و راه‌حل آن‌ها نیز باز هم کاملا شبیه ایران بود.نبود زنجیره تأمین قوی، هزینه‌های بالای واردات قطعات و کمبود مهارت‌های تخصصی، روند توسعه را در آفریقا با چالش مواجه کردند، در نتیجه حاکمیت‌ها نیز، با ارائه معافیت‌های مالیاتی و حمایت‌های دولتی، در تلاش‌اند تا با هر قیمتی مونتاژ داخلی را سرپا نگه دارند.
کشورهایی مانند نیجریه، کنیا، مصر، رواندا و اتیوپی، از جمله بازیگران اصلی در حوزه مونتاژ هستند. به‌عنوان مثال، پژو در اتیوپی و فولکس‌واگن در رواندا مشغول فعالیت‌اند.
شاه‌کلیدهای بازار خودروی آفریقا
آفریقای جنوبی؛ قطب صنعتی باسابقه
پیشرفته‌ترین کشور آفریقا در صنعت خودرو، آفریقای جنوبی است. برندهای بین‌المللی همچون ب‌ام‌و، مرسدس‌بنز، فولکس‌واگن، تویوتا و فورد در این کشور خطوط تولید دارند. در سال ۲۰۲۳، بیش از ۶۰۰ هزار دستگاه خودرو از این کشور صادر شد که عمدتاً راهی بازارهای اروپا و آسیا شدند. اما تعرفه‌های بالا، ضعف لجستیک در کشورهای همسایه و سلطه بازار غیررسمی، مانع از گسترش صادرات به دیگر کشورهای آفریقایی شده است.
مراکش؛ دروازه صادرات به اروپا
مراکش با اتکا بر بندر استراتژیک طنجه و نزدیکی جغرافیایی به اروپا، به قطب مونتاژ خودرو در شمال آفریقا بدل شده است. رنو و پژو-سیتروئن (استلانتیس) در این کشور سرمایه‌گذاری گسترده‌ای کرده‌اند. کارخانه رنو در طنجه، ظرفیت تولید سالانه ۳۴۰ هزار دستگاه را دارد. ترکیب هزینه پایین نیروی کار، ثبات سیاسی و توافق‌های تجاری با اتحادیه اروپا، موجب جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تبدیل مراکش به پلی میان اروپا و آفریقا شده است.
مصر؛ بازاری در مسیر نوسازی
دولت مصر با هدف کاهش آلودگی و صرفه‌جویی ارزی، سیاست‌هایی نظیر معافیت گمرکی برای خودروهای برقی و حمایت از مونتاژ داخلی را در پیش گرفته است. همکاری شرکت “نصر اتو” با خودروساز چینی “دانگ‌فنگ” برای تولید خودروهای برقی، از جمله اقدامات کلیدی در این مسیر است. هم‌زمان، مصر در حال مذاکره با برندهای اروپایی برای توسعه زنجیره تأمین است تا جایگاه خود را در بازار تقویت کند.
نیجریه؛ بازاری بزرگ با چالش‌های بزرگ‌تر
با بیش از ۲۲۰ میلیون نفر جمعیت، نیجریه یکی از بزرگ‌ترین بازارهای خودرو در قاره است. برند بومی “ایناسون” سالانه حدود ۱۰ هزار دستگاه تولید می‌کند که عمدتاً در اختیار دولت و نهادهای نظامی قرار می‌گیرد. هرچند تقاضای بالایی در بازار وجود دارد، اما قیمت بالای خودرو، نبود خدمات پس از فروش، ضعف زیرساخت‌ها، بی‌ثباتی در سیاست‌های وارداتی و کمبود زنجیره تأمین، موجب شده مردم عادی همچنان به خودروهای وارداتی دست دوم وابسته باشند.
