تاریخچه ایران خودرو ؛ از پیکان تا ری را

ایران خودرو یک شرکت خودروساز ایرانی است که در سال ۱۳۴۱ توسط برادران خیامی تاسیس شد و ما در این مطلب تاریخچه ایران خودرو را بررسی می کنیم.

ایران خودرو یک شرکت خودروساز ایرانی است که در سال ۱۳۴۱ توسط برادران خیامی تاسیس شد. این شرکت ابتدا با نام ایران ناسیونال فعالیت می کرد و بعد به ایران خودرو تغییر نام داد. ایران خودرو ابتدا کار خود را با تولید اتوبوس آغاز کرد اما بعد در سال ۱۳۴۵ با تولید پیکان در انواع مختلف رسما به حوزه خودروهای سواری ورود کرد. در حال حاضر ایران خودرو یکی از دو خودروساز بزرگ دولتی است که محصولات مختلفی را عرضه می کند.

ایران خودرو که در دهه ۴۰ شمسی با نام ایران ناسیونال شروع به فعالیت نمود اگرچه تا رسیدن به سطح کیفی خودروهای روز دنیا فرسنگ ها فاصله دارد اما در حال حاضر بزرگترین خودروساز وطنی و حتی در خاورمیانه است و به عنوان صنعت مادر هزاران شرکت زیر مجموعه بصورت مستقیم و غیر مستقیم به واسطه آن در حال فعالیت می باشند. خودروسازی از ابتدا تاکنون یکی از ارکان مهم و پایه های اساسی صنعت هر کشور بوده و هست . کشورهای توسعه یافته صنعتی مانند آلمان، انگلستان، امریکا، ژاپن ،فرانسه، ایتالیا و… همواره پیشرو در صنعت خودرو در بازار های جهانی بوده اند. کشورهایی مانند کره و چین نیز در دهه های اخیر رشد چشمگیری در این صنعت داشته اند و بعضا تنه به خودروسازان قدیمی می زنند. صنعت خودروسازی کشورمان نیز که در دهه های گذشته اوضاعی به مراتب بهتر از این روزها داشته امروزه متکی به دو خودروساز بزرگ وطنی است. در ادامه به بررسی  چگونگی شکل گیری و روند پیشرفت این شرکت بزرگ می پردازیم.

دهه ۴۰ : سر آغاز شکل گیری

برادران خیامی را می توان پدر صنعت خودروسازی در ایران نامید. احمد و محمود خیامی که از خانواده ای متوسط در مشهد برخواسته بودند با علاقه ای که به خودرو داشتند توانستند قدمی بزرگ برای صنعت خودروسازی کشور بردارند و این صنعت به نوعی مرهون زحمات این دو برادر است. احمد خیامی ابتدا با تعمیر و بازسازی بنزهای ۱۷۰ وارد عرصه خودرو شد و دو سال پس از آن  موفق به اخذ نمایندگی مرسدس در مشهد شد. خیامی سال ۱۳۳۳ به تهران آمد و فروشگاه لوازم یدکی در خیابان اکباتان را تاسیس کرد. پس از آن به ساخت اتاق اتوبوس های بنز مشغول شد به این صورت که شاسی ها از آلمان می آمد و اتاق روی آن سوار می شد و سرانجام شرکت ایران ناسیونال در ۱۲ مهر ۱۳۴۱ با هدف تولید و مونتاژ اتوبوس های بنز و با سرمایه اولیه ۱۰۰ میلیون ریال توسط خانواده خیامی در خیابان اکباتان تاسیس گردید و ۲۸ اسفند ۱۳۴۲ اولین اتوبوس مونتاژی تولید شد.

تاریخچه ایران خودرو در دهه ۵۰ : تنوع محصولات پیکان

پس از آن که اولین پیکان در سال ۴۶ تولید شد رفته رفته مدل های جدید  رونمایی شد و سبد محصولات پیکان متنوع تر شد و مدل های پیکان کار، اونجر، استیشن، دولوکس، جوانان و پیکان وانت به آن اضافه شد. و کارخانه ایران ناسیونال در اوایل دهه دوم فعالیت خود قادر بود روزانه هفت دستگاه اتوبوس و ۱۰ دستگاه سواری تولید کند.پس از آن انواع دیگر خودرو شامل انواع اتوبوس شهری۳۰۲، بیابانی و دولوکس و همچنین مینی بوس و آمبولانس به سبد محصولات ایران ناسیونال اضافه شد.

طی این سال ها تعداد پرسنل شاغل به ۲۵۰ نفر رسید و سالیانه چیزی در حدود ۷ هزار دستگاه سواری در خطوط تولید می شد. سال ۵۲ شرکت های زیرمجموعه ای از جمله شرکت بلبرینگ و پیستون، ایدم تبریز و شرکت رضای مشهد و ریخته گری با هدف تولید قطعات داخلی و خودکفایی تاسیس شدند.در سال ۵۳ سهام شرکت در  بورس عرضه شد و در اواخر سال ۵۶ با توجه به نیاز بازار به نوآوری و قدیمی شدن پیکان شرکت اقدام به انجام مذاکراتی با شرکت پژو فرانسه نمود که منجر به عقد قرارداد مونتاژ پژو ۳۰۵ گردید اما با وقوع انقلاب در سال ۵۷ این قرارداد منتفی شد و شرکت ایران ناسیونال توسط دولت مصادره شد و زیر مجموعه وزارت صمت قرار گرفت پس از آن نام این شرکت به ایران خودرو تغییر پیدا کرد و شرکت از این پس بصورت دولتی اداره می شد.

دهه ۶۰ : گذر از دوره بحران

اوایل دهه ۶۰ مصادف با جنگ تحمیلی و اعمال تحریم های ظالمانه علیه ایران شرکت ایران خودرو با مشکلات عدیده ای از قبیل مشکلات ارزی و رکود اقتصادی، بسته شدن صادرات، عدم توانایی در تامین مواد اولیه و…مواجه شد که در سال ۶۲ با اعمال استراتژی مناسب ارزی وزارت صمت اوضاع تاحدودی بهبود یافت اما مجددا در سال ۶۴ مجددا با کاهش درآمدهای ارزی نشانه های بحران صنعتی و تولیدی قوت گرفت و شرکت را در آستانه ورشکستگی کامل قرار داد.

سال ۶۷ با پذیرش قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل اوضاع بهبود یافت و شرایط برای عقد قرارداد با شرکت پژو برای تولید مدل ۴۰۵ طی سه سال مهیا شد.در سال ۶۸ با تاکید دولت بر تولید خودروهای با کاربری عمومی سالن تولید اتوبوس راه اندازی شد و سالانه ۶۰۰ دستگاه اتوبوس در خط تولید ایران خودرو مونتاژ می شد. اما در همین سال ایران خودرو با بحران جدیدی روبرو شد. کارخانه تالبوت (کارخانه مادر پیکان) به طور کامل اعلام ورشکستگی کرد و تولید پیکان از نظر قوای محرکه با مشکل جدی مواجه شد. در این برهه حساس با اعلام آمادگی شرکت پژو برای تامین قوای محرکه پیکان مقرر شد از موتور پژو ۵۰۴ روی پیکان های تولیدی جدید استفاده شود که در ابتدا این پیکان ها به نام پیکاژو و سپس به نام پیکان ۱۸۰۰ یا همان پیکان پژویی شهرت یافت.

تاریخچه ایران خودرو در دهه ۷۰ : در مسیر توسعه

از اوایل دهه ۷۰ با بومی سازی موتور پیکان مجددا پیکان روی خط تولید رفت .همچنین در سال ۷۲ یکی از بزرگترین و مهم ترین زیر مجموعه های شرکت ایران خودرو با نام اختصاری ساپکو تاسیس شد که رسالت سازمانی آن طراحی و مهندسی  و تامین قطعات ایران خودرو بود.و با تاسیس این شرکت سطحی کیفی قطعات تولیدی بالا تر رفت و بومی سازی قطعات رشدقابل توجهی یافت.سال ۷۳ یکی از بزرگترین اهداف استراتژیک شرکت که افزایش سطح کیفی قطعات تولیدی بود با عملی شدن پروژه استاندارد ایزو ۹۰۰۰ صورت پذیرفت و تا پایان سال ۷۷ بیشتر قسمت های تولیدی گواهینامه تضمین کیفیت ایزو ۹۰۰۲ را پاس کردند.با افزایش تولید و حجم صادرات ایران خودرو سایت ایران خودرو  خراسان واقع در شهر بینالود را در ۱۳۷۹/۱۰/۶تاسیس نمود تا بهتر بتواند به بازارهای منطقه تسلط داشته باشد.همچنین در اواخر دهه۷۰ مرکز تحقیقات ایران خودرو تاسیس شد که ماحصل آن تولید محصول ملی سمند بود.

دهه ۸۰: اوج شکوفایی و پیشرفت

دهه هشتاد شمسی را می توان به جرئت اوج شکوفایی صنعت خودروسازی چه در بخش تولید ، صادرات و حتی واردات دانست. با تدوین برنامه ۱۰ ساله در مسیر جهانی شدن، ایران خودرو تولید محصولات ملی و در عین حال به روز را با افزایش کیفیت و تنوع در دستور کار قرار داد و اولین خودروی ملی با نام سمند در سال ۸۱ متولد شد همچنین با توافق های صورت گرفته با کارخانه مادر پژو مدل های جدید از جمله ۲۰۶ و پرشیا روی خط تولید قرار گرفتند و برای همیشه در سال ۸۴ آخرین پیکان به جهت اجرای سیاست های برنامه ۱۰ ساله توسعه به موزه رفت و تولیدش متوقف شد.

دهه ۹۰ : دوران  تحریم ، افت کیفیت و ورود چینی ها

اوایل دهه ۹۰ تولید سومین خودروی ملی با نام دنا در دستور کار قرار گرفت و پس از چندی روی خط تولید رفت و از سال ۹۵ مدل پلاس آن رونمایی شد. اما سال ۹۱ با اعمال تحریم های چند جانبه کشورهای غربی علیه ایران شرکای تجاری ایران از جمله رنو و پژو فرانسه ایران خودرو را تنها گذاشتند و این شرکت با مشکلات اساسی در تامین ارز و قطعات مواجه شد.

سال ۱۴۰۰ تا کنون

از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا کنون و با خارج شدن مجدد کشورهای غربی از برجام و دور جدید تحریم ها مجددا شرکت های طرف قرارداد من جمله پژو به تعهدات خود عمل نکردند و مدل هایی مانند ۲۰۰۸ تولیدشان متوقف شد .طی این سال ها ایران خودرو سعی داشته تا با معرفی مدل های پلاس و اعمال تغییرات حداقلی در قوای محرکه و ظاهر محصولات بازار انحصاری داخلی را در کنار دیگر خودروساز وطنی یعنی سایپا همچنان در تسخیر خود نگه دارد اما متاسفانه شاهد آن هستیم که کیفیت قطعات و مونتاژ آنها روز به روز کاهش محسوس داشته تا جایی که مصرف کنندگان ترجیح می دهند مدل های قدیمی تر از آن را خریداری کنند.

جای بسی تاسف است که خودروسازی ایران خودرو در یک برهه زمانی و به موازات خودروسازی کیا و هیوندای کره جنوبی شروع به فعالیت نموده است و این درحالی است که این خودروسازی روز به روز در حال پیشرفت و فتح بازارهای جدیدی در سطح جهان می باشد. البته در سال های اخیر عرضه تارا و پس از آن ری را نقطه عطفی را در محصولات جدید این خودروساز رقم زد اما به هر ترتیب این خودروساز نسبت به سابقه بلند خود، جای پیشرفت بسیار دارد.