خیابان های ایران؛ موزه های جهان
خودروهای ملی ایرانی از پلتفرم های ۳ دهه گذشته تغذیه می‌کنند؛ پلتفرم‌ها و موتورهای فرسوده، و امید به آینده گره خورده به سیاستی که ثبات ندارد.
وقتی گذشته از آینده جلوتر است
درحالی‌که جهان در حال عبور از دوران خودروهای بنزینی به‌سوی وسایل نقلیه الکتریکی است، خودروسازی ایران همچنان درگیر میراث دهه ۸۰ میلادی و پلتفرم‌های قدیمی است. خودروهایی با نام‌های جدید، اما با قلب‌ها و اسکلت‌هایی که سال‌هاست بازنشسته شده‌اند، هنوز روی خط تولید هستند؛ بدون پلتفرم مدرن، بدون ایمنی واقعی، و بدون چشم‌انداز قابل دفاع.
آخرین میراث دهه ۸۰ شمسی
سورن پلاس را می‌توان اصیل ترین خودروی باقی مانده از دهه ۸۰ میلادی دانست که هنوز روی خط تولید ایران خودرو باقی مانده است. اگر مدیرعامل ایران خودرو به وعده خود عمل کند تا پایان سال ۱۴۰۴، قرار است تا تولید این خودرو متوقف شود. در صورت عملی شدن این وعده می‌توان گفت که تولید خودروهای دهه ۸۰ شمسی در ایران به پایان رسده اند.
فسیل‌هایی با ظاهر نو؛ نگاهی به پلتفرم خودروهای داخلی
دنا در سال ۱۳۹۳ معرفی شد اما بر پایه‌ی پلتفرم پژو ۴۰۵ بنا شده؛ خودرویی که پلتفرمش به دهه ۱۹۸۰ میلادی بازمی‌گردد. قلب تپنده‌اش، همان موتور EF7 معروف است که حتی در دهه ۸۰ شمسی هم قدیمی محسوب می‌شد.
تارا که در سال ۱۴۰۰ رونمایی شد، طراحی‌اش بر پایه‌ی پژو ۳۰۱ است. پلتفرمی متعلق به اوایل دهه ۲۰۱۰ که البته هنوز هم می تواند راضی کننده باشد اما بیشتر محصولات پر تیراژ ایران خودرو برپایه پلتفرم های قدیمی تر است.
شاهین معمولی از سایپا هم پلتفرم تویوتا یاریس مدل ۲۰۰۰ را به ارث برده، موتورش هم نه یک نوآوری، بلکه همان پیشرانه کوییک است که توربوشده است. البته شاهین پلاس که با پیشرانه ME16 عرضه می شود، محصولی به مراتب بهتر است اما باز هم تیراژ اصلی سایپا مختص به خودروهایی با پلتفرم های قدیمی است.
البته ری را و آریا به عنوان دو کراس اوور ملی ارتقاهایی را در بحث پلتفرم و امکانات داشته اند اما آریا هنوز به بازار نیامده و ری را نیز عرضه بسیار محدودی داشته است. به نظر می رسد ایران خودرو و سایپا هنوز نمی توانند با تمام قوا محصولات مدرن تر را تولید کنند و هنوز تمام زیرساخت های این دو شرکت آمادگی لازم را برای محصولات مدرن تر ندارند.
کوییک، اطلس، سهند؛ جهش یا بازآرایی؟
پلتفرم X200 سایپا که در اصل ترکیبی از قطعات پراید، ریو و تندر ۹۰ بود، مبنای خودروهایی مثل تیبا، ساینا و کوییک شد. اطلس هم برآمده از همین پلتفرم است. این تغییرات عمدتاً در ظاهر خودروها رخ داده، اما آنچه در عمق تکنولوژی باقی مانده، هیچ تفاوت معناداری با گذشته ندارد.
| خودرو | پیشرانه | سال طراحی/عرضه | مبدأ الگوبرداری |
| دنا پلاس | EF7 (۱٫۷ لیتری) | ۱۳۸۵ شمسی | طراحی مشترک با آلمان |
| تارا | EC5 (۱٫۶ لیتری) | ۱۴۰۰ شمسی | موتور ارتقا یافته TU5 پژو |
| کوییک / اطلس | M15 (۱٫۵ لیتری) | ۱۳۸۷ شمسی | مشتق از موتور پراید |
| شاهین | M15-TC(۱٫۵لیتری توربو) | ۱۳۹۹ شمسی | مشتق از موتور M15 کوییک |
| شاهین پلاس | EC5 – ME16 (۱٫۶لیتری) | ۱۴۰۳ شمسی | TU5+ پژو |
آیا واقعا خودروهای قدیمی حذف شده‌اند؟
سایپا در ظاهر روند حذف خودروهای قدیمی را سریع‌تر از ایران‌خودرو پیش برد؛ پراید، تیبا ۱ و ۲، و ساینا معمولی حذف شدند، اما جای آن‌ها را مدل‌هایی گرفتند که از همان پلتفرم‌ها استفاده می‌کردند. شاهین، اطلس، کوییک S و سهند عملاً فقط لباس نو پوشیده‌اند. در ایران‌خودرو هم اگر وعده خروج سورن پلاس عملی شود، تازه می‌توان گفت یک گام از دهه ۸۰ فاصله گرفته‌ایم.
اگر نسل جدید خودروها وارد شوند، چه می‌شود؟
کاهش چشم‌گیر مصرف سوخت
خودروهای مدرن به لطف پلتفرم‌های سبک، موتورهای بهینه‌سازی‌شده، و تکنولوژی‌های مدیریت مصرف، تا ۳۰٪ کمتر از خودروهای ایرانی سوخت می‌سوزانند. این یعنی صرفه‌جویی میلیاردی در واردات بنزین، کاهش کسری بودجه و البته جیب راحت‌تر مردم.
افت محسوس آلودگی هوا
با حذف موتورهای قدیمی، انتشار آلاینده‌هایی مثل NOx و CO به‌شدت کاهش می‌یابد. این یعنی نفس کشیدن سالم‌تر در شهرهایی مثل تهران، اصفهان، مشهد و تبریز.
افزایش ایمنی، کاهش تلفات جاده‌ای
پلتفرم‌های جدید طراحی شده‌اند تا جان حفظ کنند؛ شاسی تقویت‌شده، ایربگ‌های چندگانه و … باعث می‌شوند که نه‌تنها تصادف کمتر شود، بلکه کشنده هم نباشد.
بهبود چهره شهرها و جاده‌ها
وقتی خودروی مدرن وارد خیابان می‌شود، دیگر خبری از ظاهر بدترکیب، درهای لق و سپرهای جداشونده نیست. شهرهای ما با خودروهای جدید، جلوه‌ای حرفه‌ای‌تر، چشم‌نوازتر و نزدیک‌تر به جهان مدرن پیدا می‌کنند.
راحتی بیشتر برای مردم و رانندگان
رانندگی با ماشین مدرن یعنی صندلی ارگونومیک، کولر واقعی، دنده اتوماتیک، صدای کم داخل کابین،مصرف سوخت میانگین زیر ۸ لیتر و امکانات رفاهی مثل نمایشگر لمسی، سنسور دنده عقب و کروز کنترل. همین راحتی، خستگی سفرهای روزمره را نصف می‌کند.
پلتفرم ملی یا خیال‌بافی پرهزینه؟
ساخت یک پلتفرم جدید، پروژه‌ای در حد چند میلیارد دلار هزینه و تیراژ سالانه‌ی چند صد هزار دستگاه نیاز دارد. تویوتا با پلتفرم TNGA توانسته بهره‌وری و کاهش هزینه را در سطح جهانی ممکن کند. اما در ایران، نه تیراژ داریم، نه سرمایه، نه بازار صادراتی، و نه ثبات برای برنامه‌ریزی درازمدت.
در ایران، پلتفرم “ملی” یک شوخی تلخ است
پلتفرم‌هایی که در ایران به‌عنوان “ملی” معرفی می‌شوند، اغلب نسخه‌هایی تغییر یافته از پلتفرم‌های پژو یا چینی هستند. پروژه‌های بومی‌سازی مثل X200 سایپا هیچ‌وقت به نتیجه‌ای مطلوب نرسیدند و فقط راه نجات خودروسازان برای پاس کردن استانداردها بودند. در بخش خصوصی نیز کرمان‌موتور راهی بهتر را در پیش گرفت و به سراغ پلتفرمی بروزتر و جدیدتر رفت که البته تا همین امروز چندین سال از طراحی و تولید آن می گذرد.
در نتیجه می‌توان گفت که تا به این لحظه نسخه ای برای درمان و حل این مشکل کشف و ارائه نشده است.
بهترین نتیجه احتمالی خصوصی سازی
اگر قرار باشد سایپا هم مثل ایران‌خودرو وارد مسیر خصوصی‌سازی شود، منطقی‌ترین اقدام این است که هر دو شرکت با یک برند معتبر خارجی شریک شوند و یک پلتفرم مشترک خریداری کنند. تنها در این صورت است که می‌توان به تولید خودرویی مدرن، ایمن، و اقتصادی امیدوار بود.
تا ثبات نیاید، آینده نمی‌آید
تا زمانی که ثبات سیاسی و اقتصادی در کشور ایجاد نشود، هیچ شرکت خارجی حاضر به سرمایه‌گذاری یا شراکت نخواهد شد. پژو، رنو، ولوو و حتی چینی‌ها، همگی از ایران رفته‌اند. تا زمانی که سیاست‌گذاری کلان تغییر نکند، این صنعت همچنان در دنده عقب خواهد ماند.
